Wereldwijd zijn er slechts een stuk vijfendertig hoge bloempiramides, vaak bekend als ‘tulpenvazen’, bewaard gebleven. Ook koning-stadhouder Willem III en zijn vrouw Mary II hadden zulke vazen in hun bezit, misschien zelfs wel deze special edition bloemenpagode, waarin invloeden uit de Chinese, Egyptische en West-Europese cultuur te vinden zijn. Hoe komen deze invloeden allemaal bij elkaar in één uitzonderlijke vaas?
Uitzonderlijk en uniek
De indrukwekkende bloemenpagode van Paleis Het Loo is maar liefst anderhalve meter hoog. Deze gestapelde vazen met tuiten voor bloemen worden in 17e- en 18e-eeuwse boedelinventarissen ‘bloempiramiden’ genoemd. Deze term dekt veel beter de lading dan de vaak gebruikte naam ‘tulpenvaas’, omdat er behalve tulpen ook allerlei andere exotische en kostbare bloemen in werden gezet. Bovendien hebben de vazen een piramidevorm van los op elkaar gestapelde waterreservoirs, de delen met de tuiten.
Binnen deze groep van grote bloempiramides is de bloemenpagode van Paleis Het Loo, samen met die van Castle Howard in Noord-Engeland - waarover later meer - helemaal bijzonder door de pagodeachtige open vorm, opgebouwd uit vijf losse delen.
Willem en Mary
De bloempiramides behoren tot de grootste voorwerpen en technisch meest ingewikkelde vormen van Delfts aardewerk die de Delftse plateelfabrieken in de 17e en 18e eeuw hebben gemaakt. Het was een hele prestatie om een dergelijk ingewikkeld voorwerp heelhuids uit de oven te krijgen: veel van de onderdelen sneuvelden ergens gedurende het proces.
Voor de bloempiramides die de eindstreep haalden, konden dan ook de hoogste prijzen worden gevraagd door de fabriek. Ze waren alleen betaalbaar voor de happy few, zoals koning-stadhouder Willem III en zijn echtgenote, koningin Mary II.
Uit de inventarissen van de paleizen van Willem en Mary en door de bewaard gebleven bloempiramides in hun Londense paleis Hampton Court weten we dat Willem en Mary bloempiramides van Delfts aardewerk in hun bezit hadden. Hun bestellingen van Delfts aardewerk waren een grote stimulans voor befaamde Delftse plateelbakkerijen zoals De Grieksche A en De Metaale Pot om grote en bijzondere kunstvoorwerpen te maken en nieuwe vormen te ontwikkelen.
Zeker weten doen we het helaas niet, maar het is heel goed mogelijk dat Willem en Mary in een van hun paleizen ook een indrukwekkende bloemenpagode zoals die van Paleis Het Loo in hun bezit hadden. Om die reden heeft Paleis Het Loo in 1988 deze bloemenpagode aangekocht.
De ‘Porcellyne Tooren’
Hoe zou de maker op het idee voor de vorm van de bloemenpagode zijn gekomen? Zeer waarschijnlijk heeft de zogenoemde ‘Porcellyne Tooren’ uit de 15e eeuw in de Chinese stad Nanking als inspiratiebron gediend. Deze toren was in Nederland bekend door een gravure uit het reisverslag van Joan Nieuhof uit 1665.
De Delftse plateelbakkers waren ook beïnvloed door vazen met tuiten uit de Franse stad Never en 16e-eeuwse Italiaanse gravures. Al deze inspiratiebronnen samen hebben geleid tot bloemenvazen in de vorm van een Chinese pagode met tuiten waarin kostbare exotische bloemen los van elkaar konden worden geschikt. Een geniaal idee. Grappig is dat in China zelf dit soort bloemenpagodes niet voorkwamen. Ze zijn later wel in China naar Europese voorbeelden in porselein gemaakt.
Monsters en sfinxen
Aan de bloemenpagode valt nog veel meer te ontdekken. Wat te denken van de Egyptische sfinxen die de los op elkaar gestapelde waterreservoirs dragen? Of de bizarre dierenkoppen op de uiteinden van de tuiten? Ze lijken nog het meest op een soort monsters of fabelachtige dieren met opengesperde bek.
Op de vaas van Castle Howard zijn zelfs Boeddha-achtige figuren, engelkopjes en trofeeën te zien. De eekhoorntjes tussen de druivenranken zijn een Chinees symbool van de wens tot oneindige generaties van zonen en kleinzonen.
Deze mix van Chinese, Egyptische en West-Europese motieven komt tegenwoordig nogal curieus op ons over, maar in de 17e eeuw was dit enorm geliefd. Alles wat uit verre landen kwam, was intrigerend en vaak zeldzaam en kostbaar en droeg daardoor bij aan de status van de eigenaar. Ook de mannenhoofden in het voetstuk, zogenaamde ‘Moren’, die de hele pagode lijken te dragen, passen helemaal in dit 17e-eeuwse wereldbeeld. Maar met de blik van nu zien we dat deze figuren erg stereotiep, bijna karikaturaal zijn weergegeven.
Engeland
Hoe komt zo een bijzondere bloemenpagode eigenlijk in de collectie van het Engelse Castle Howard terecht? Hoogstwaarschijnlijk hebben Willem en Mary daarbij direct of indirect een rol gespeeld. Zij brachten immers hun geliefde Delfts aardewerk mee naar Engeland toen zij in 1689 koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland werden.
Het blauwwitte aardewerk werd zeer populair aan het hof en werd door vele hovelingen aangeschaft voor hun eigen huizen en buitenverblijven. Bovendien schonk Willem III pronkstukken van Delfts aardewerk aan trouwe aanhangers. Charles Howard (1669-1738) was een aanhanger van Willem III en was zelfs enkele jaren zijn kamerheer. Het is dan ook geen toeval dat in zijn statige huis bij York - het indrukwekkende Castle Howard - een bloemenpagode van Delfts aardewerk staat.
De bloemenpagode van Paleis Het Loo is een prachtig voorbeeld van de topstukken met een mix van West-Europese kunst en Chinese invloeden die de grote Delftse plateelbakkerijen tussen 1680-1700 produceerden. De bloemenpagode is tot het eind januari 2020 te zien in het Rijkmuseum in de zaal ‘1600-1700 Koning-stadhouder Willem III en Mary Stuart’.
Add new comment
Only logged in users can post comments
Log in or register to post comments