Schiedamse jenever en Delfts blauw

De 19de eeuw in Nederland kenmerkt zich door industriële ontwikkeling. De Schiedamse jeneverindustrie is daar geen uitzondering op. Succesvolle ondernemingen krijgen rond het begin van de 20ste eeuw bovendien oog voor de decoratieve kunsten in relatie tot reclame- en verpakkingsmateriaal. Dat het traditionele decor van Delfts blauw – ons oer-Hollandse product – ook wordt gebruikt voor jenever- en likeurflessen, is dan ook logisch. Daarnaast bestellen de distillateurs ook allerlei andere voorwerpen zoals asbakken, klompjes, dienbladen en bordjes om hun producten bekend te maken. Zo worden twee mooie Nederlandse producten met elkaar gecombineerd, en zijn in allerlei varianten te zien in deze tentoonstelling ‘Blauw van de jenever’.

Diverse thema’s

Naast oer-Hollandse onderwerpen als molens en landschappen laten de distilleerderijen ook graag hun eigen bedrijfsnaam op de flessen van het populaire plateel zien. En soms krijgt zo’n fles een extra modern tintje in de stijl van het art nouveau, wat rond 1900 zeer modieus oogt. Hiermee laten de jeneverproducenten zien dat ze met hun tijd meegaan. Van Bols is bekend dat het een van de eerste bedrijven is die speciale flessen laat maken. Al in 1881 doet het bedrijf de eerste bestelling bij Joost Thooft firma Piccardt & Co., vandaag beter bekend als Royal Delft. Er worden 72 grote plateelkruikjes besteld en 75 kleine. Dit is een van de vroegste edities in de collectie van het Jenevermuseum en draagt de jaarletter voor 1887.

Ook leveren de producenten van likeuren en jenever ‘oranjekeramiek’, een traditie die wordt voortgezet vanuit het traditionele tinglazuuraardewerk. Dit type aardewerk herinnert aan een levensgebeurtenis of een persoon binnen het Nederlandse koningshuis.  Zo zijn er bijvoorbeeld flessen die herinneren aan het 50-jarig jubileum van koningin Wilhelmina en de geboorte van prinses Beatrix in 1937. En zelfs het huwelijk van Willem-Alexander en Maxima is vereeuwigd op een fles Oranjebitter van het Amsterdamse bedrijf Van Wees.

Naast het aanbod van luxe flessen zoals oranjekeramiek dat herinnert aan bijzondere gebeurtenissen binnen het Nederlandse koningshuis, zijn er ook flessen die een andere gebeurtenis herinneren. Dit kan heel persoonlijk zijn, maar ook een historische gebeurtenis van wereldniveau zijn zoals een wereldtentoonstelling of het begin van de Tweede Wereldoorlog. Zo wordt het drinken van jenever of likeur meteen een aandenken.

Er zijn ook likeur- en jeneverflessen gevormd als figuren met klederdracht. Je kunt flessen vinden in blauw-wit en in kleur met drachten uit bijvoorbeeld Scheveningen, Volendam en Friesland. Soms worden de klederdrachten ook geschilderd op flessen. Klederdracht lijkt een populair Nederlands onderwerp te zijn voor binnen- en buitenland. Wellicht is dit type fles wel een moderne versie van de kraantjeskan of de bobbejak, bijzondere Delftse tafelstukken uit de achttiende eeuw.

De merken ‘Delfts’ en ‘Delfts blauw’

De merken ‘Delfts blauw’, ‘Delfts’, ‘Delft blue’ of ‘Delft’ onderop op de genoemde jeneverflessen verwijzen vooral naar het type blauw-witte aardewerk dat in de zeventiende en achttiende eeuw in Delft is geproduceerd. De naam 'Delfts blauw' wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt voor diverse soorten witte keramiek met een blauwe decoratie. De meeste van deze voorwerpen worden echter niet in Delft gemaakt, maar in verschillende andere plaatsen in Nederland. Kijk in de merkenindex bij niet-Delftse merken voor een aantal voorbeelden.

Andere voorwerpen

Naast likeur- en jeneverflessen geven de distilleerderijen meer soorten keramiekobjecten uit die hun merk vertegenwoordigen. In de reclame- en marketingindustrie wordt het in de 20ste eeuw steeds gebruikelijker om de consument te belonen met een cadeautje bij een aankoop, zijn er spaaracties en worden verkooppunten aangekleed met sfeervolle objecten zoals klompjes, wandborden of asbakken in Delfts blauw.

Met dank aan het Jenevermuseum Schiedam