Bord met fruitmand / fruit

Beste/geachte,

Of uw majolica schotel voorzien is van een bekende voorstelling is moeilijk te zeggen. Er zijn verschillende majolica schotels bekend, waarbij op het plat een mand, schaal (al dan niet op een voet) of schotel met fruit is afgebeeld. Interessant is dat bij deze voorstellingen, net zoals bij uw schotel het geval is, een zekere symmetrie is toegepast in de positionering van het fruit. Fruitmanden en -schalen kunnen eveneens worden teruggevonden op tegels. De aanwezigheid van dit thema op verschillende keramiekproducten uit dezelfde tijd, bevestigt de kruisbestuiving die er tussen 17^e-eeuwse ambachtslieden en/of werkplaatsen bestaan moet hebben.

Met fruit overladen schalen, manden en schotels zijn terug te vinden op een flink aantal 16^e- en 17^e-eeuwse prenten, tekeningen en schilderijen. Soms als onderdeel van een groter verhaal of compositie, soms als hoofdonderwerp binnen een stilleven. Dit genre vormde misschien de grootste inspiratiebron bij het decoreren van tegels, borden en schotels. 

Uw schotel kent overigens een fraaie tegenhanger in een stuk majolica dat april 2016 werd geveild bij Veilinghuis De Zwaan. Op de schotel in kwestie is eveneens een mand vol fruit te zien, zij het dat de weergave ervan wat meer is uitgewerkt. De decoratie op de rand van de schotel is vrijwel identiek aan die op uw exemplaar. Intrigerend is de herhaling van de ietwat verbasterde ‘ossenkoppen’. Dit motief kan eveneens worden gevonden als hoekmotief op tegels, soms in combinatie met fruit gevulde manden en of -schalen. Door K. Laméris is eerder gewezen op de relatie tussen de ‘ossenkop’ en het ‘ruyi’ motief; een motief dat op veel Kraakporselein als decoratief element dienst doet. De ‘ossenkop’ zou zijn afgeleid van dit Chinese gelukssymbool. Had de decorateur van uw schotel weet van deze bijzondere betekenis? Dat is natuurlijk niet meer na te gaan.

De invloed van het Chinees porselein laat zich mogelijk nog op een andere manier gelden. Op diverse Kraakporseleinen borden en schotels komen zogenaamde ´bloemenmanden´ voor. Zij zijn – in plaats van fruit – vaak rijkelijk gevuld met pioenen, chrysanten en andere objecten met positieve connotaties. De ´bloemenmanden´ zijn vrijwel altijd centraal op het plat weergegeven, omgeven door een repeterend patroon op de rand. In enkele gevallen kan de ´bloemenmand´ worden aangetroffen op een tafeltje. Wie oog heeft voor de wijze waarop sommige majolica schotels en tegels zijn voorzien van gevulde manden en schalen, ziet verrassende parallellen met het Chinese porselein.

Voor een klein overzicht van Majolica schotels waarop manden en schalen met fruit zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: P. Biesboer, Nederlandse Majolica, 1550 – 1650, Amsterdam 1997, pp. 124-127, afb. 145, 146, 148, 149. F. Scholten, Dutch & Delftware (1550-1700) from the Edwin van Drecht Collection, Amsterdam 1993, pp. 44-45, afb. 37.

Voor een klein overzicht van tegels waarop manden en schalen met fruit zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: N. de Nas, G.J.M. de Ree, B.J. Baas, Verglaasde Charme, De schoonheid van de Nederlandse Tegel, Zwolle 2013, pp. 38-39, afb. 36-40. P. Biesboer, Nederlandse Majolica, 1550 – 1650, Amsterdam 1997, pp. 126, afb. 147. Collectie Het Rijksmuseum – objectnummers BK-NM-11738, BK-1955-286-E, etc.

Voor een rijk overzicht aan stillevens: site Het RKD - Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, zoektermen: ‘fruit & mand’, ‘fruit & schaal’, ‘fruit & tazza’.

Voor de relatie tussen de ‘ossenkop’ en het ‘ruyi’ motief: K. Laméris, De Ossenkop, in: Tegel,  Zeist 1997/25, pp. 24-26.

Voor Kraakporseleinen schotels waarop bloemmanden zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: collectie Foundation Custodia, The Frits Lugt collection – inventarisnummer 190, collectie Calouste Gulbenkian Museum – inventarisnummer 965. En: Site Guest & Gray - Ref: U734 (september 2025)