TAG

Dear,

I would like to provide some additional information regarding your dish. The depiction on your dish parallels images on other Delftware dishes. The central scene may refer to an execution, in relation to rehabilitation. For more information about the accompanying story, a Delft dish with a more or less similar decoration, and various source references, please visit the website of Pater Gratia Oriental Art - category ‘Delft Faience 1640-1730 / Other Earthenware’, Object 2010C284.

Beste/geachte,

Mocht er een bijbel verhaal ten grondslag liggen aan de afbeelding op uw schotel, dan is het misschien ‘De verloren zoon.’ Door de eeuwen heen heeft het veel Europese kunstenaars en ambachtslieden geïnspireerd tot het maken van prenten, tekeningen en schilderstukken. Ook komt het verhaal voor op tegels en borden. De momenten van ‘inkeer’ en ‘terugkomst’ lijken daarbij – wellicht ingegeven door de dramatische of spirituele lading ervan – het vaakst verbeeld. Opvallend daarbij is de vrije ‘invulling’ die kunstenaars en ambachtslieden ogenschijnlijk gevoeld moeten hebben bij het weergeven van het verhaal, of delen daarvan. Ondanks dat in het bijbel verhaal geen exacte beschrijving wordt gegeven van de hoedanigheid of locatie waarin ‘De verloren zoon’ verkwistend met zijn bestaansmiddelen omgaat, kan hij in afbeeldingen met regelmaat gokkend worden teruggevonden en/of  in het bijzijn van drank en vrouwelijk gezelschap. Ook scenes, waarin hij een etablissement wordt uitgezet, zijn niet direct te relateren aan de bijbeltekst in kwestie. Een minder vaak weergegeven scene volgt direct op het moment dat ‘De verloren zoon’ gebrek begint te lijden. In Lukas 15:15 staat hierover geschreven: ‘En hij ging heen, en voegde zich bij een van de burgers deszelven lands; en die zond hem op zijn land om de zwijnen te weiden.’

In een prent van Claes Jansz. Visscher II komt dit moment voor als onderdeel van een reeks, die bekend is onder de titel Geschiedenis van de verloren zoon. Boven het bijschrift Eygen schult baert gedult is te zien waarop ‘De verloren zoon’ – inmiddels berooid – richting zijn nieuwe taak wordt gezonden. (zie bijgevoegde afbeelding) Hij heeft een lange stok bij zich, die zijn rondtrekkend of dolend bestaan lijkt te onderstrepen. In het fragment dat volgt in de reeks bevindt hij zich al tussen de varkens.

Is het mogelijk dat de decorateur van uw schotel een voorstelling heeft bedacht van het moment, vlak nadat hij zijn nieuwe bestemming kreeg toegewezen. Gaat het hier om ‘De verloren zoon’ op weg naar de varkens? Hoewel de varkens zelf niet zijn verbeeld, geven de bouwwerken op de achtergrond mogelijk een antwoord op deze vraag. Zij komen in opzet namelijk aardig overeen met de stal, waarvoor varkens liggen, op een 17^e-eeuws prent van Karel du Jardin. Naast een toegang - in het midden van de façade – is er enige gelijkenis te vinden in het lage, schuine puntdak.

Over een stal, laat staan varkensstallen, wordt in Lukas 15 overigens met geen woord gerept. Gezien de invulling die kunstenaars en ambachtslieden in dat opzicht gaven aan het verhaal, lijkt dat niet persé een teken aan de wand. Wat wel te denken geeft, is de kleding en de veronderstelde stralenkrans rond het hoofd van de weergegeven persoon op uw schotel. Zover bekend ontbreekt de laatste namelijk in iedere 16^e- of 17^e-eeuwse weergave van´De verloren zoon’. Waarschijnlijk omdat het hier duidelijk om een fictief personage gaat in een verhaal.  En wat betreft de kleding: de lange mantel waarin de persoon op uw schotel gehuld lijkt, strookt niet met hoe ‘De verloren zoon’ destijds - in staten van toenemend verval - werd verbeeld. Als gevolg van zijn onfortuinlijke levenswandel wordt hij op schilderijen, tekeningen en prenten vrijwel altijd gepresenteerd in gescheurde broek en dito hemd.

Het moge duidelijk zijn: een eenduidige interpretatie van de afbeelding op uw schotel is lastig te geven. Hopelijk zet de bovenstaande uiteenzetting  anderen nog eens aan, om de oorsprong van de afbeelding op uw schotel te achterhalen.

Voor vier tegeltableaus met fragmenten uit ‘De Verloren zoon’: Keramiekmuseum Princessehof- objectnummer BP 01968 e.a. Voor een gelijksoortig tableau van dezelfde maker: Het Rijksmuseum – objectnummer BK-NM-12411-A.

Voor een Frans/Italiaans kom met een fragment uit ‘De verloren zoon’: The British Museum -registration number 1894,0807.1. Voor een Engelse 1653 gedateerde schotel in dezelfde collectie: registration number 1888,1110.17.

Voor de prent van Claes Jansz. Visscher II: Het Rijksmuseum - objectnummer RP-P-1997-164.

Voor de prent van Karel du Jardin: Het Rijksmuseum – objectnummer RP-P-1885-A-9558.

Beste/geachte,

Of uw majolica schotel voorzien is van een bekende voorstelling is moeilijk te zeggen. Er zijn verschillende majolica schotels bekend, waarbij op het plat een mand, schaal (al dan niet op een voet) of schotel met fruit is afgebeeld. Interessant is dat bij deze voorstellingen, net zoals bij uw schotel het geval is, een zekere symmetrie is toegepast in de positionering van het fruit. Fruitmanden en -schalen kunnen eveneens worden teruggevonden op tegels. De aanwezigheid van dit thema op verschillende keramiekproducten uit dezelfde tijd, bevestigt de kruisbestuiving die er tussen 17^e-eeuwse ambachtslieden en/of werkplaatsen bestaan moet hebben.

Met fruit overladen schalen, manden en schotels zijn terug te vinden op een flink aantal 16^e- en 17^e-eeuwse prenten, tekeningen en schilderijen. Soms als onderdeel van een groter verhaal of compositie, soms als hoofdonderwerp binnen een stilleven. Dit genre vormde misschien de grootste inspiratiebron bij het decoreren van tegels, borden en schotels. 

Uw schotel kent overigens een fraaie tegenhanger in een stuk majolica dat april 2016 werd geveild bij Veilinghuis De Zwaan. Op de schotel in kwestie is eveneens een mand vol fruit te zien, zij het dat de weergave ervan wat meer is uitgewerkt. De decoratie op de rand van de schotel is vrijwel identiek aan die op uw exemplaar. Intrigerend is de herhaling van de ietwat verbasterde ‘ossenkoppen’. Dit motief kan eveneens worden gevonden als hoekmotief op tegels, soms in combinatie met fruit gevulde manden en of -schalen. Door K. Laméris is eerder gewezen op de relatie tussen de ‘ossenkop’ en het ‘ruyi’ motief; een motief dat op veel Kraakporselein als decoratief element dienst doet. De ‘ossenkop’ zou zijn afgeleid van dit Chinese gelukssymbool. Had de decorateur van uw schotel weet van deze bijzondere betekenis? Dat is natuurlijk niet meer na te gaan.

De invloed van het Chinees porselein laat zich mogelijk nog op een andere manier gelden. Op diverse Kraakporseleinen borden en schotels komen zogenaamde ´bloemenmanden´ voor. Zij zijn – in plaats van fruit – vaak rijkelijk gevuld met pioenen, chrysanten en andere objecten met positieve connotaties. De ´bloemenmanden´ zijn vrijwel altijd centraal op het plat weergegeven, omgeven door een repeterend patroon op de rand. In enkele gevallen kan de ´bloemenmand´ worden aangetroffen op een tafeltje. Wie oog heeft voor de wijze waarop sommige majolica schotels en tegels zijn voorzien van gevulde manden en schalen, ziet verrassende parallellen met het Chinese porselein.

Voor een klein overzicht van Majolica schotels waarop manden en schalen met fruit zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: P. Biesboer, Nederlandse Majolica, 1550 – 1650, Amsterdam 1997, pp. 124-127, afb. 145, 146, 148, 149. F. Scholten, Dutch & Delftware (1550-1700) from the Edwin van Drecht Collection, Amsterdam 1993, pp. 44-45, afb. 37.

Voor een klein overzicht van tegels waarop manden en schalen met fruit zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: N. de Nas, G.J.M. de Ree, B.J. Baas, Verglaasde Charme, De schoonheid van de Nederlandse Tegel, Zwolle 2013, pp. 38-39, afb. 36-40. P. Biesboer, Nederlandse Majolica, 1550 – 1650, Amsterdam 1997, pp. 126, afb. 147. Collectie Het Rijksmuseum – objectnummers BK-NM-11738, BK-1955-286-E, etc.

Voor een rijk overzicht aan stillevens: site Het RKD - Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, zoektermen: ‘fruit & mand’, ‘fruit & schaal’, ‘fruit & tazza’.

Voor de relatie tussen de ‘ossenkop’ en het ‘ruyi’ motief: K. Laméris, De Ossenkop, in: Tegel,  Zeist 1997/25, pp. 24-26.

Voor Kraakporseleinen schotels waarop bloemmanden zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: collectie Foundation Custodia, The Frits Lugt collection – inventarisnummer 190, collectie Calouste Gulbenkian Museum – inventarisnummer 965. En: Site Guest & Gray - Ref: U734 (september 2025)

Beste/geachte,

Of uw majolica schotel voorzien is van een bekende voorstelling is moeilijk te zeggen. Er zijn verschillende majolica schotels bekend, waarbij op het plat een mand, schaal (al dan niet op een voet) of schotel met fruit is afgebeeld. Interessant is dat bij deze voorstellingen, net zoals bij uw schotel het geval is, een zekere symmetrie is toegepast in de positionering van het fruit. Fruitmanden en -schalen kunnen eveneens worden teruggevonden op tegels. De aanwezigheid van dit thema op verschillende keramiekproducten uit dezelfde tijd, bevestigt de kruisbestuiving die er tussen 17^e-eeuwse ambachtslieden en/of werkplaatsen bestaan moet hebben.

Met fruit overladen schalen, manden en schotels zijn terug te vinden op een flink aantal 16^e- en 17^e-eeuwse prenten, tekeningen en schilderijen. Soms als onderdeel van een groter verhaal of compositie, soms als hoofdonderwerp binnen een stilleven. Dit genre vormde misschien de grootste inspiratiebron bij het decoreren van tegels, borden en schotels. Dat de mand met fruit op uw majolica schotel op een tafelkleed is weergegeven, geeft een extra hint in die richting.

Uw schotel kent overigens een fraaie tegenhanger in een stuk majolica dat april 2016 werd geveild bij Veilinghuis De Zwaan. Op de schotel in kwestie is eveneens een mand vol fruit te zien, zij het dat de weergave ervan wat meer is uitgewerkt. De decoratie op de rand van de schotel is vrijwel identiek aan die op uw exemplaar. Intrigerend is de herhaling van de ietwat verbasterde ‘ossenkoppen’. Dit motief kan eveneens worden gevonden als hoekmotief op tegels, soms in combinatie met fruit gevulde manden en of -schalen. Door K. Laméris is eerder gewezen op de relatie tussen de ‘ossenkop’ en het ‘ruyi’ motief; een motief dat op veel Kraakporselein als decoratief element dienst doet. De ‘ossenkop’ zou zijn afgeleid van dit Chinese gelukssymbool. Had de decorateur van uw schotel weet van deze bijzondere betekenis? Dat is natuurlijk niet meer na te gaan.

De invloed van het Chinees porselein laat zich mogelijk nog op een andere manier gelden. Op diverse Kraakporseleinen borden en schotels komen zogenaamde ´bloemenmanden´ voor. Zij zijn – in plaats van fruit – vaak rijkelijk gevuld met pioenen, chrysanten en andere objecten met positieve connotaties. De ´bloemenmanden´ zijn vrijwel altijd centraal op het plat weergegeven, omgeven door een repeterend patroon op de rand. In enkele gevallen kan de ´bloemenmand´ worden aangetroffen op een tafeltje. Wie oog heeft voor de wijze waarop sommige majolica schotels en tegels zijn voorzien van gevulde manden en schalen, ziet verrassende parallellen met het Chinese porselein.

Voor een klein overzicht van Majolica schotels waarop manden en schalen met fruit zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: P. Biesboer, Nederlandse Majolica, 1550 – 1650, Amsterdam 1997, pp. 124-127, afb. 145, 146, 148, 149. F. Scholten, Dutch & Delftware (1550-1700) from the Edwin van Drecht Collection, Amsterdam 1993, pp. 44-45, afb. 37.

Voor een klein overzicht van tegels waarop manden en schalen met fruit zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: N. de Nas, G.J.M. de Ree, B.J. Baas, Verglaasde Charme, De schoonheid van de Nederlandse Tegel, Zwolle 2013, pp. 38-39, afb. 36-40. P. Biesboer, Nederlandse Majolica, 1550 – 1650, Amsterdam 1997, pp. 126, afb. 147. Collectie Het Rijksmuseum – objectnummers BK-NM-11738, BK-1955-286-E, etc.

Voor een rijk overzicht aan stillevens: site Het RKD - Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, zoektermen: ‘fruit & mand’, ‘fruit & schaal’, ‘fruit & tazza’.

Voor de relatie tussen de ‘ossenkop’ en het ‘ruyi’ motief: K. Laméris, De Ossenkop, in: Tegel,  Zeist 1997/25, pp. 24-26.

Voor Kraakporseleinen schotels waarop bloemmanden zijn verbeeld, zie bijvoorbeeld: collectie Foundation Custodia, The Frits Lugt collection – inventarisnummer 190, collectie Calouste Gulbenkian Museum – inventarisnummer 965. En: Site Guest & Gray - Ref: U734 (september 2025)

Geachte/beste,

Graag reageer ik op uw vraag. De decoratie lijkt mij eerder terug te voeren op decors, zoals dat te zien is op sommige kraakporseleinen schotels, die geassocieerd worden met de regeringsperiode van Keizer Wanli (1563-1620). Deze schotels werden waarschijnlijk nog tot aan het midden van de 17^e-eeuw in China geproduceerd.

Voor een Wanli bord met een vergelijkbaar decoratie en thema: collectie Het Rijksmuseum – objectnummer NG-1977-163-W. De schotel is afkomstig uit het scheepswrak ‘De Witte Leeuw’. (1613) Zie ook: collectie Victoria & Albert Museum – accession number CIRC.638-1969.

Op de zojuist genoemde Chinese stukken is op het plat een sprinkhaan weergegeven. Deze zit op een rots, te midden van bloeiende bloemen. Op beiden randen is een afwisseling te zien van gelukssymbolen en motieven die verwijzen naar een lang leven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de zogenaamde ‘perziken van onsterfelijkheid’. Boven de uivormige medaillons zijn gestileerde ruyi-motieven zichtbaar. Ook dit zijn gelukssymbolen.

Met de productie van uw Delftse borden lijkt er wat betreft opzet en invulling nauw aangesloten bij porseleinen exemplaren, al lijkt de decoratie wat versimpeld en minder vlot gepenseeld. Met de bruine lip-rand onderscheiden zij zich overigens ook van de oudere Chinese stukken.  

Voor een vergelijkbare Delftse schotel zie: collectie Groninger Museum – objectnummer: 1945.0681 (Toegeschreven aan De Dissel, op onderzijde gemerkt: 'D/34')

Geachte/beste,

Graag reageer ik op uw vraag over de decoratie. Verfijndere, gestileerde 17^e-eeuwse tegenhangers van dit decor zijn onder andere terug te vinden op een aantal bodemvondsten. Zij geven een goede indruk van wat op uw schotel verbeeld of bedoeld moet zijn. Rechts van het midden een vaas met bloemen, linksonder enkele stukken fruit met loof. In de gestileerdere versies komen ook insecten en/of vogels voor. Ik vermoed dat de goudvis die u ziet in uw schotel (links op het plat) een eend of gans in vlucht moet voorstellen. Vergelijkbare exemplaren komen vaker voor op 17^e-eeuwse stukken faience en majolica. Naar alle waarschijnlijkheid is de watervogel in vlucht overgenomen van scenes op Wanli porselein.

Voor de verfijndere, gestileerde tegenhangers: S. Ostkamp, Hollants Porceleyn en Straetwerck, De voorgeschiedenis van Delft als centrum van de Nederlandse productie van faience en het ontstaan van Delfts wit, in: Vormen uit Vuur, Mededelingenblad Nederlandse Vereniging van Vrienden van Ceramiek en Glas 223/224, Amsterdam 2014/1, p. 34, afb. 98-100.

Voor een vrijwel identieke complete majolica schotel, met een vlinder in plaats van een vliegende vogel: site Jongstra & Van Veen Dutch Delftware, JVV 0174 (17-09-2025)

Voor twee faience borden met eenzelfde, wat grover uitgewerkte decoratie: collectie Het Rijksmuseum - objectnummers BK-1975-51 en BK-1975-63. En: collectie Het Prinsenhof - objectnummer OKS 1989-007.B.

Voor enkele fragmenten van Majolica schotels waarop eenzelfde thema is verbeeld: Museum Rotterdam – inventarisnummers 18256 en 18514.

Voor een Wanli schotel waarop vliegende eenden of ganzen zijn afgebeeld: collectie Het Rijksmuseum – objectnummer NG-1978-127-19-W. De schotel is afkomstig uit het scheepswrak ‘De Witte Leeuw’. (1613)