Vondst: scherf van een 17de-eeuwse tuinvaas

Rond 1 juni opent het tuinseizoen op Paleis Het Loo. Ieder jaar zijn dan weer de replica’s van drie modellen van Delfts blauwe tuinvazen in de paleistuinen te zien. De tuinvazen, gemaakt door Koninklijke Tichelaar te Makkum, stammen uit de tijd van Willem en Mary en zijn gevuld met oranjeboompjes, planten en prachtige bloemen.

In de jaren 70 en 80 zijn er bij opgravingen op Paleis Het Loo scherven van zeven soorten tuinvazen gevonden. Met de scherf die tijdens de opgravingen eind 2017 is gevonden, komt het totaal op acht verschillende modellen. De scherf is gevonden langs de zuidzijde van de Koningslaan bij de oostvleugel van het paleis en stamt uit de tijd van koning-stadhouder Willem III (1650-1702) en koningin Mary II (1662-1694). De aanwezigheid van een groot gat voor de afwatering geeft overduidelijk aan dat het om een tuinvaas gaat.

Symboliek laurierband

De gevonden scherf heeft een decoratie die van geen andere Delftse tuinvaas bekend is. Op het verdikte gedeelte is onderaan een door lint omwikkelde laurierband geschilderd. De laurierband is een algemeen decoratiemotief uit de tweede helft van de 17de eeuw die in het interieur van Paleis Het Loo veelvuldig is toegepast.

De laurierkrans of -band symboliseert de hoge kwaliteit  van een vorst, verkregen door grote prestaties zoals overwinningen in de functie van veldheer. Het is een kwaliteit die goed op Willem III van toepassing is gezien zijn rol als aanvoerder van het Staatse leger en de ‘Glorious Revolution’ die uiteindelijk in 1689 tot zijn koningschap van Engeland, Ierland en Schotland leidde.  Willem III is dan ook regelmatig afgebeeld in een lijst in de vorm van een laurierkrans.

Daniël Marot

De laurierband is ook te zien op de voet van een tuinvaas op een ontwerptekening van de uit Frankrijk gevluchte interieurarchitect van Willem en Mary, Daniël Marot. Of de Delftse tuinvaas van de gevonden scherf ook door Marot is ontworpen, is niet met zekerheid te zeggen. Van alle ontworpen tuinvazen die bekend zijn van Marot is er niet een die één-op-één overeenkomt met bewaard gebleven tuinvazen van Delft aardewerk. Wel zien we elementen en details van Marots ontwerpen van tuinvazen en van patronen voor stoffen en interieurs terug in de vormgeving en decoratie van Delfts aardewerk van Willem en Mary.

Datering

Ook het bovenste gedeelte van de scherf is beschilderd met een interessante decoratie die bestaat uit vakken, gevuld met bladeren, die door blauwe banden van elkaar worden gescheiden. Deze decoratie toont overeenkomsten met de versiering op een bloemenmand die in de jaren 70 van de twintigste eeuw in de Koninginnentuin is opgegraven. Deze mand is gemerkt met het monogram SVE van de Delftse plateelbakkerij De Grieksche A onder Samuel van Eenhoorn (werkzaam van 1678 tot en met 1686). Ook de tuinvaas is hoogstwaarschijnlijk door De Grieksche A geproduceerd. De scherf kan vanaf de bouwperiode van Paleis Het Loo, 1685-1686, gedateerd worden tot en met de periode van zijn opvolger Adrianus Kocx, die werkzaam was tot 1701.

Niets dan scherven

Van al het Delfts aardewerk dat Willem en Mary op Paleis Het Loo hadden, rest ons niets dan grote fragmenten en scherven. Bij de vorige renovatie van het paleis in de jaren 70  zijn tijdens opgravingen al eerder vele scherven van tuinvazen gevonden bij onder meer de oude orangerie en de Koninginnentuin.

Eén set scherven vormde een deel van een tuinvaas gedecoreerd met het wapen dat Willem III als koning voerde en stamt dus uit de tijd van zijn koningschap. Een andere grote groep scherven leek op twee achthoekige bloempotten uit de collectie van Sibylla Augusta (1675-1733) op Schloss Favorite bij Rastatt. Haar echtgenoot, markgraaf Ludwig Wilhelm von Baden-Baden (1655-1707) kreeg deze tuinvazen hoogstwaarschijnlijk van Willem en Mary na hun ontmoeting in Londen in de winter van 1693/1694. Ze zijn beschilderd met een gekroond WMR monogram. Dit monogram ontbreekt op de scherven van Paleis Het Loo. In  2010 lukte het Paleis Het Loo een gelijksoortige vaas zonder monogram in Frankrijk te kopen.

Bij de opgravingen werden toendertijd nog andere scherven gevonden die op vijf andere modellen tuinvazen wezen. Met de nieuwe vondst kan daar een zesde type aan toegevoegd worden. In totaal zijn er dus minstens acht modellen op Paleis Het Loo geweest. Bij de Delftse plateelbakkerijen zullen nog veel meer modellen in productie geweest zijn.

Wat ons uit de 17e eeuw rest zijn slechts enkele modellen. Het merendeel viel bij het heen en weer sjouwen uit de tuin naar de orangerie of een ander winteronderkomen kapot. Bovendien waren de tinglazuuraardewerk tuinvazen kwetsbaar en werden ze er niet mooier op bij het buitenstaan in weer en wind en te vroeg invallende vorst. Dat er behalve in de koninklijke tuinen van de paleizen van Willem III en Mary ook bij andere buitenplaatsen of stadspaleizen Delftse tuinvazen buiten stonden, blijkt wel uit de scherven die opgegraven zijn in Delft langs de vaart waar vele buitenhuizen van rijke Delftenaren lagen.

Grandeur in de tuinen

Om de pracht van de blauwwitte tuinvazen van Delfts aardewerk in de tuinen ten tijden van Willem en Mary voor het publiek weer zichtbaar te maken, zijn in 2016 45 replica’s van drie bestaande modellen van tuinvazen uit de tijd van Willem en Mary door Koninklijke Tichelaar gereproduceerd: het exemplaar van Paleis Het Loo, het model van Schloss Favorite en een imposante pot uit het Erddig Hall in Wales met het koningswapen en het monogram van Willem en Mary.

Ze symboliseren de liefde van Willem en Mary voor Delfts aardewerk en hun stimulerende rol voor de ontwikkeling van het Delfts aardewerk. Wegens groot succes van dit project en de aanhoudende publieke belangstelling is er in 2017 een nieuwe set vazen gemaakt. Deze worden tentoongesteld op Schiphol zodat ook het internationale publiek met dit nationaal product kennis kan maken en uitgenodigd wordt om de tuinvazen in de tuinen van Paleis Het Loo zelf te bewonderen (vanaf  1 juni tot en met 30 september).